فوق تخصص بیماریهای غدد و تیروئید

دستگاه اندازه گیری قند خون  یا گلوکومتر چیست ؟

یکی از مشکلات جوامع امروز دیابت (مرض قند) می باشد. با دستاورد های مهندسی پزشکی برای اندازه گیری میزان قند خون، دستگاه هایی تحت عنوان گلوکومتر به بازار عرضه شد که به وسیله ی آن هر فردی می تواند میزان قند خون خود را اندازه گیری کند. امروزه استفاده از این دستگاهها رایج شده است.

طبق گزارش انجمن دیابت ایران آمار افراد دیابتی در کشورمان به بیش از ۶ میلیون نفر می رسد و گفته می شود این آمار تا ۲۰ سال آینده دوبرابر خواهد شد! به این ترتیب در هر خانواده ای حداقل یک دستگاه گلوکومتر پیدا می شود. اما عدم آشنایی کافی با این دستگاه باعث می شود فرد یا در اندازه گیری قند خون دچار اشتباه شود یا کلا از خیر استفاده از این دستگاه بگذرد!

قند خون چگونه در خانه اندازه گیری می شود؟

پس از کشف انسولین، کنترل قند خون توسط بیمار در منزل دومین پیشرفت اساسی بشر در زمینه بیماری دیابت بوده است. بیماران دیابتی به خصوص کسانی که از انسولین استفاده می کنند از این طریق می توانند قندشان را اندازه گیری کنند و براساس آن رژیم غذایی و دوز انسولین دریافتی شان را کنترل کنند. برای استفاده از دستگاه اندازه گیری قند خون یا «گلوکومتر» باید یک قطره کوچک از خون را روی نوار یک بار مصرف گلوکومتر قرار داد و نوار را داخل دستگاه گذاشت. ترکیبات شیمیایی به کار رفته در این نوارها با برخورد با خون می توانند میزان گلوکز خون را نشان دهند. برخی از این دستگاه ها میزان جریان الکتریکی را در خون اندازه گیری می کنند و بر اساس آن قند را می سنجند.

حدود ۲۵ نوع مختلف دستگاه گلوکومتر وجود دارد. این دستگاه ها از لحاظ میزان خون مورد نیاز، سرعت اندازه گیری، توانایی ذخیره در حافظه، قیمت، نوارهای مصرفی و دقت اندازه گیری تا حدودی با یکدیگر متفاوت هستند. دستگاه های قند خون در قدیم سایز بزرگی داشتند و نتیجه را با تاخیر نشان می دادند اما امروزه دستگاه های موجود در بازار تنها بین ۵ ثانیه تا یک دقیقه زمان می برند تا قند را اندازه گیری کنند. علاوه براین دستگاه های جدید می توانند قندهای اندازه گیری شده را در حافظه خود ثبت کنند و حتی به کامپیوتر هم وصل می شوند. دامنه اندازه گیری این دستگاه ها وسیع است، یعنی از حدود قند صفر که پایین ترین درجه است و معمولا در هیچ فردی رخ نمی دهد تا حدود ۶۰۰ میلی گرم بر دسی لیتر که بالاترین درجه است را نشان می دهد. قند خون بالاتر از این میزان بسیار خطرناک است و فرد باید به اورژانس مراجعه کند.

چه زمانی از روز قند را اندازه بگیریم؟

توصیه می شود قندهای اندازه گیری شده خود را در یک جدول یادداشت کنید و در زمان ویزیت پزشک آن را به همراه داشته باشید. پزشک می تواند از این جدول برای تنظیم دوز انسولین یا داروهای مصرفی تان استفاده کند. قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع یک باید به صورت ناشتا، ۲ ساعت بعد از وعده های غذایی و در صورت لزوم یک تا دو بار در ساعت ۳ صبح اندازه گیری شود. کنترل دفعات قند خون در بیمارانی که از انسولین استفاده می کنند حداقل ۳ بار ذکر شده است. البته این میزان در خانم های باردار ممکن است به ۶ بار هم افزایش پیدا کند. بیماران مبتلا به دیابت نوع دو نیز می توانند در همین ساعات ذکر شده قند خون خود را اندازه بگیرند.

نتیجه دستگاه با آزمایشگاه فرق دارد؟

تشخیص دیابت نباید با استفاده از این دستگاه ها صورت بگیرد بلکه باید حتما آزمایش خون داده شود، یعنی مریض باید به آزمایشگاه مراجعه کند تا از خون وریدی اش نمونه گیری شود. دستگاه های قند خون معمولا از خون نوک انگشت استفاده می کنند. این خون از طریق مویرگ ها گرفته می شود و کامل است یعنی هم دارای سلول است و هم مایع پلاسما، درحالی که آزمایشگاه سلول را از خون جدا می کند و فقط میزان قند خون پلاسما یا سرم خون وریدی را نشان می دهد. همین مسئله باعث می شود میزان قند خونی که دستگاه ها نشان می دهند حدودا ۱۵ درصد از آزمایشگاه کمتر یا بیشتر باشد. علاوه براین عواملی چون کالیبراسیون دستگاه، درجه حرارت محیط و میزان حجم خونی که روی دستگاه گذاشته می شود هم می توانند روی نتیجه تاثیرگذار باشند. به همین دلیل توصیه می شود کسانی که با گلوکومتر قندشان را چک می کنند حتما یک تا ۲ بار در سال به آزمایشگاه نیز مراجعه کنند و نتیجه دستگاه را با میزان قندی که آزمایشگاه نشان می دهد مقایسه کنند.

در دمای اتاق اندازه بگیرید

برخی شرایط می توانند بر اندازه گیری قند خون توسط دستگاه تاثیر بگذارند. برای مثال کسانی که کم خونی دارند ممکن است میزان قند خون شان توسط دستگاه یک مقدار بالاتر نشان داده شود. درمقابل آن، کسانی که میزان هموگلوبین یا هماتوکریت خون شان بالاتر است ممکن است قندشان توسط دستگاه پایین تر نشان داده شود. البته عواملی مثل ارتفاع، درجه حرارت، رطوبت، میزان اسید اوریک خون، میزان ویتامین C و… نیز می توانند روی قند اندازه گیری شده توسط دستگاه اثر بگذارند. این دستگاه بهتر است در دمای معمولی اتاق (حدود ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد) استفاده شود.

مواظب نوارها باشید

نوارهای گلوکومتر در قوطی ای جداگانه قرار دارند. توصیه می شود حتما بعد از درآوردن نوار از قوطی در آن بلافاصله بسته شود تا بقیه نوارها حرارت نبینند و با رطوبت کمتری مواجه شوند. قوطی نوارها را در محلی که رطوبت یا درجه حرارت خیلی بالا یا پایین دارد نگهداری نکنید و همیشه به تاریخ انقضای نوار توجه کنید. هر قوطی حاوی یک نوار کنترل است که قبل از سایر نوارها باید داخل دستگاه گذاشته شود تا کد دستگاه با کد نوارها یکسان شود. درواقع با خرید هر قوطی جدید باید این کار انجام شود. در غیر این صورت ممکن است نتیجه قند خون صحیح نشان داده نشود. گاهی اوقات دستگاه گلوکومتر کثیف می شود و لازم است با یک دستمال مرطوب آغشته به آب و صابون تمیز شود. توصیه می شود برای این کار از الکل و مانند آن استفاده نشود.

لازم نیست پوست را با الکل ضدعفونی کنید

برای کنترل قند خون باید نکات خاصی را رعایت کرد. اول باید دست ها را شست و خشک کرد زیرا چربی پوست دست می تواند روی میزان قند خون اثر بگذارد. حتما لازم نیست پوست را با الکل ضدعفونی کنید. بهتر است همیشه از یک نقطه ثابت برای گرفتن خون استفاده نشود. هربار یک انگشت را انتخاب کنید و دفعه بعد به صورت چرخشی از انگشتی دیگر استفاده کنید. دستگاه های جدیدتر هم وجود دارند که می توانند از نواحی دیگر مانند بازو، ساعد و ران نیز خون بگیرند. برخی دستگاه ها دارای قلم های مخصوص خون گیری هستند که به صورت اتوماتیک پوست را سوراخ می کنند. البته استفاده از این قلم ها معمولا بدون درد است. اگر هم خونی خارج نشد می توان دست را به سمت پایین گرفت و به آرامی انگشت را فشار داد تا خون خارج شود. برخی قلم ها نیز دارای درجات مختلف برای میزان نفوذ سوزن به انگشت هستند.

قند دیابتی ها باید چقدر باشد؟

قند خون طبیعی ناشتا (بعد از ۸ ساعت ناشتا بودن) برای افراد دیابتی باید حدودا بین ۸۰ تا ۱۳۰ باشد و قند خون طبیعی ۲ ساعت بعد از هر وعده غذایی برای این افراد باید کمتر از ۱۶۰ باشد. در خانم های باردار که از انسولین استفاده می کنند میزان قند خون ناشتا (اندازه گیری شده توسط دستگاه گلوکومتر) باید کمتر از ۹۰ تا ۹۵ و قند خون طبیعی یک ساعت بعد از وعده های غذایی کمتر از ۱۴۰ و ۲ ساعت بعد از وعده های غذایی کمتر از ۱۲۰ باشد. در بیماران دیابتی قند خون نباید کمتر از ۷۰ باشد و اگر قند کمتر از ۶۰ باشد بیمار علامت دار می شود. قند خون کمتر از ۴۵ نیز می تواند بسیار خطرناک باشد. علائم افت قند به صورت تعریق، تپش قلب، ضعف، بی حالی، لرزش اندام ها و تاری دید ظاهر می شوند. در این صورت بیمار باید بلافاصله یک ماده غذایی شیرین مصرف کند.

قند افراد سالم چقدر است؟

قند خون طبیعی ناشتا برای کسانی که دیابتی نیستند باید کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر باشد. در صورتی که این میزان بیشتر از ۱۲۶ باشد و یک بار دیگر هم تکرار شود فرد، مبتلا به بیماری دیابت است. همچنین اگر فردی علامت دار باشد، یعنی علائم بیماری دیابت را داشته باشد (تکرر ادرار، پرنوشی و کاهش وزن) و در عین حال قند خون تصادفی اش (قند خونی که بدون توجه به زمان گرفته شود) برای حتی یک بار بالای ۲۰۰ باشد فرد مبتلا به دیابت است. البته این معیارها آزمایشگاهی هستند و با دستگاه گلوکومتر نباید به تشخیص دیابت پرداخت. همچنین کسی که قند خون ناشتایش بین ۱۰۰ تا ۱۲۶ است مستعد بیماری دیابت محسوب می شود. ۱۰ درصد از این افراد در آینده به دیابت مبتلا خواهند شد.

حتی اگر یک بار قندتان بالا بود به پزشک مراجعه کنید

بیماران دیابتی در صورتی که قند خون شان کنترل شده نباشد بهتر است هر ۲ تا ۳ ماه یک بار به پزشک مراجعه کنند تا در صورت لزوم دوز دارو برای آنها تغییر داده شود. اما برای بیمارانی که قندشان تحت کنترل است فاصله بین هربار ویزیت را می توان طولانی تر کرد و برای مثال هر ۴ تا ۵ ماه یکبار به پزشک مراجعه کرد. همچنین اگر فرد دیابت نداشته باشد و یک بار با استفاده از دستگاه قند خون متوجه شود قندش بالاتر از حد طبیعی است باید حتما به پزشک مراجعه کند. البته با این میزان، تشخیص بیماری دیابت داده نمی شود زیرا دیابت یک بیماری مزمن است و تا آخر عمر فرد را درگیر می کند. قند غیرطبیعی حتما باید توسط آزمایشگاه تایید شود و درصورت تایید، فرد دیابتی محسوب می شود.

منبع:www.bmecenter.ir